Johanneke van Nus (1975)

Wie het werk van Johanneke van Nus beschouwt, herkent in een oogopslag fragmenten uit de Bijbel. Door haar heldere lijnen en kleuren gaan oeroude vertellingen voor ons leven. Eigenlijk doet Johanneke hetzelfde als Middeleeuwse kunstenaars die in opdracht van het kerkelijke gezag bijbelverhalen gestalte gaven. Hun fresco’s op muren van oude basilieken voeren ons net zo mee naar de wereld van het Oude en Nieuwe testament als deze heldere schilderingen op papier.

Met de Bijbel geboren
Enkele maanden na haar geboorte op Curaçao waar haar vader vanuit de Gereformeerde (vrijgemaakte) kerk in de Antilliaanse gemeenschap werkte, bleek dat Johanneke specialistische medische zorg nodig had. De familie keerde terug naar Nederland waar haar vader predikant werd in Bruchterveld (gemeente Hardenberg) en later in het Rotterdamse Delfshaven zijn eigen kerkelijke gemeente kreeg. Johanneke, die voorheen uitsluitend primitieve puntdakhuisjes tegen een rode achtergrond schilderde, kwam in Rotterdam voor het eerst in aanraking met groot formaat papier. Dit opende nieuwe deuren voor haar creatieve geest. Haar broer, enthousiast over de kunstwerken van zijn zus, exposeerde het werk in zijn studentenflat. Zij genoot hierdoor al enige bekendheid toen zij in 1995 bij Atelier Herenplaats kwam werken. De hoekige en doolhofachtige vormen waarmee zij zich aanvankelijk uitdrukte, maakte plaats voor een zoektocht naar geschikte vormen en kleuren. Drentse hunebedden die zij tijdens een werkweek zag, boden de nodige inspiratie om te komen tot de aantrekkelijke ronde vormen waarmee zij nu al jaren succes oogst.

Scheppingsdrang
Kort na de hunebeddenserie ging Johanneke, die ook op het atelier dagelijks in haar bijbel leest, de heilige verhalen uitbeelden. Ze begon bij het begin: in haar scheppingsverhaal van licht en donker herkennen we aarde, lucht en water, sterren, zon en maan, vissen, vogels en zoogdieren. Al snel volgden Adam en Eva; de eerste mensen die Johanneke ooit afbeeldde. De zevende dag sloot zij af met God, die na zijn scheppingsdrang welverdiend uitrust in een hangmat. Daarna volgden kerkelijke feesten als Kerstmis, Pasen en Pinksteren. Tot de dag van vandaag vormt de Bijbel haar belangrijkste inspiratiebron. Verf, doek en papier bieden deze gedreven kunstenares een kans de religieuze gevoelens die zij van huis uit meekreeg, op persoonlijke wijze vorm te geven. Deze inspiratiebron deelt zij met vele anderen, zoals blijkt uit de verwantschap van haar werk met onder meer de volksschilderkunst uit Polen en Rusland. Ook naïeve schilders hebben de Heilige Schrift vaak als uitgangspunt genomen voor hun letterlijke en goedmoedige interpretaties.
Zelf zegt Johanneke dat ze tekent en schildert “door de kracht die ze van God heeft ontvangen”. Zij kan ons alle betekenissen uit de Bijbel gedetailleerd uit de doeken doen. Haar schilderijen zijn voor haar dan ook heilig en onlosmakelijk verbonden met haar trouwe kerkgang elke zondag.

Kruiswegstatie
Johannekes talent bleef niet onopgemerkt. Al snel kreeg zij kerkelijke opdrachtgevers zoals ‘De Oud-Katholieke Kerk’ die haar vroeg om de bestaande serie van drie doeken rond het thema “Pasen” uit te breiden tot het complete lijdensverhaal van Christus. Deze zogenaamde kruiswegstatie wortelt in de katholieke traditie. In de 18e eeuw kreeg het vaste vorm met veertien scénes (staties) die ons deelgenoot maken van de laatste fasen uit het leven van Jezus. Johanneke laat ons haar eigen interpretatie van het verhaal zien; vanaf de intocht van Jeruzalem tot de kruisiging van Jezus op Colgotha. Echter, in plaats van de traditionele veertien staties uit de katholieke traditie, schilderde zij slechts twaalf verhalen. Deze scènes zijn afkomstig uit de periode van de veertig dagen voor Pasen, zo belangrijk voor de Protestantse kerk. Zo slaat Johanneke een brug naar haar eigen geloof. Binnen een vast formaat van 70 x 100 cm heeft elk doek een onmiskenbaar eigen sfeer maar bij elkaar gezien vormen de werken een hechte eenheid. Volgens haar ouders denkt Johanneke diep over deze dingen na en is ze erg opmerkzaam. Het laatste doek meet 100 x 150 cm en toont ons een engel bij de ingang van het lege graf. Misschien wil Johanneke ons met het afwijkende formaat vertellen dat dit het belangrijkste schilderij uit de serie is. Hier wordt de dood immers overwonnen door de opstanding (Mattheüs 28:1-10) Alle staties lijken letterlijk verbeeld; zo is zelfs op het doek over de verloochening door Petrus de kraaiende haan geschilderd en Jezus die aan het volk wordt getoond. (Ecce Homo ofwel Zie de mens) schildert ze met een diep paarse achtergrond; de liturgische kleur van Pasen. Deze serie is bijzonder populair bij de Protestantse kerken die de reeks dan ook regelmatig exposeren in de periode voorafgaand aan Pasen.

Drie vingers
In het schilderij Wijngaardenier verwijst Johanneke naar Johannes 15: 1-8, waar Jezus zegt: “Ik ben de wijnstok, gij zijt de ranken”. Zij vertaalt dit gegeven door een afbeelding van een wijnboer die onder een stralende zon, manden vol druiven op zijn schouders torst. Hij lijkt wel wat op een engel met enorme handen waaraan slechts drie vingers geschilderd zijn. Deze unieke, eenvoudige beeldtaal laat in ronde vormen en vergrijsde kleuren met hier en daar een opvallend kleuraccent, de wereld zien die Johannekes vader vanaf de kansel verkondigde. Vrijwel nergens vertonen deze figuren en voorwerpen enige overlap; alles krijgt een eigen ruimte. Hoewel haar persoonlijke handschrift gehandhaafd blijft, schildert Johanneke van Nus tegenwoordig ook wel wereldlijke onderwerpen, zoals fantasiefiguren, portretten en maskers. Toch zijn het vooral haar religieuze schilderingen die door hun concrete visuele vertaling op het netvlies blijven van gelovigen en niet gelovigen.

Tekst: Frits Gronert

Expositieoverzicht

1998  KunstRai, Amsterdam
1998  Blauwe kerst – Rode koning, Museum voor Religieuze Kunst, Uden
1998  Erasmus Universiteit, Rotterdam
1998  Gerechtsgebouw, Rotterdam
2001  Expositie en Veiling Oud Katholieke Kerk, Schiedam
2001  Stichting Phyladelphia, Symposium, Zwolle
2003  “Bruut”, Galerie Herenplaats in samenwerking met Showroom Mama, Rotterdam
2003  Solo expositie Galerie DeBuut, Nieuw-Beijerland
2005  Solo expositie, Hardenberg
2006  Jubileum expositie, “15 jaar Herenplaats”, Galerie Herenplaats, Rotterdam
2007  “Helden van Herenplaats”, Galerie Herenplaats, Rotterdam
2005  “Outsider Art Fair”, New York, V.S.
2008  Expositie in Niki Kurabu, Tokyo, Japan
2008  “Religie, Kom en Zie”, Galerie Herenplaats, Rotterdam
2010  “Outsider Art Salon”, Galerie Herenplaats, Rotterdam
2011  “Koninklijke kleuren”, De Bron, Berkel en Rodenrijs
2011  Expositie Zorgcentrum Crimpenersteyn, Krimpen a/d IJssel
2011  “Down Here Down Under”, Galerie Herenplaats, Rotterdam
2011  Outsider Art Expositie, Wijk bij Duurstede
2013  Aafje Zorghotel, Sint Fransiscus Gasthuis, Rotterdam
2014   PKN Kerk in Oostvoorne
2017  Museum Guislain Gent, België
2018 Werkweek in Bomal, België

Prijs

1996  1e prijs categorie naïeve

Opdracht

1998  “Kruiswegstatie” voor de Oud-Katholieke kerk ’t Huis te Poort, Schiedam. Vanaf 1998 t/m 2003 is De Kruiswegstatie in de 40-dagen tijd in alle Oud-Katholieke kerken geëxposeerd